Open Access (pol. Otwarty dostęp)– wolny, powszechny, natychmiastowy, bezpłatny, trwały dostęp w publicznym Internecie do elektronicznych danych i publikacji o charakterze naukowym i edukacyjnym.
Każdy użytkownik sieci ma prawo czytać, kopiować, drukować, rozpowszechniać, indeksować, cytować i przeszukiwać zasoby otwarte, zamieszczać odnośniki do pełnych wersji tekstów, używać danych w dowolnym zgodnym z prawem celu bez ograniczeń finansowych, prawnych i technicznych, przy zachowaniu praw autorskich.
Otwarty dostęp korzyści:
- zwiększenie widoczności publikacji naukowych, promocja i rozwój badań naukowych
- zwiększenie liczby cytowań
- ułatwienie i przyspieszenie współpracy naukowej oraz badań interdyscyplinarnych
- możliwość korzystania z wyników badań naukowych przez beneficjentów spoza środowiska akademickiego (administracja publiczna, organizacje pozarządowe , przedsiębiorcy, specjaliści z różnych dziedzin etc.)
- przejrzystość badań naukowych (ułatwienie walki z oszustwami i nierzetelnością naukową, ograniczenie plagiatów)
- ułatwienie dotarcia do beneficjentów i nawiązania współpracy z podmiotami spoza obszaru nauki
- ułatwienie dostępu do treści naukowych, edukacyjnych, dydaktycznych przy minimalizacji kosztów
- ułatwienie archiwizacji i możliwość długoterminowego przechowywania danych
- usprawnienie zarządzania i monitorowania badań prowadzonych na uczelni / w kraju
- promocja instytucji naukowych i finansujących
Otwarty dostęp gratis i libre:
Otwarty dostęp gratis – „darmowy i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym oraz możliwość nieodpłatnego i nieograniczonego technicznie korzystania z niego zgodnie z właściwymi przepisami.”
W praktyce dostęp gratis polega zwykle na darmowym dostępie do pełnej treści publikacji na zasadach dozwolonego użytku (na własne potrzeby, na potrzeby cytowania w publikacji naukowej itp.).
Otwarty dostęp libre – „wolny i otwarty dostęp – rozpowszechnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym wraz z udzieleniem każdemu licencji na nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne korzystanie z niego oraz z jego ewentualnych opracowań.
Licencja może zawierać postanowienia nakładające na korzystającego zobowiązania nienaruszające istoty uprawnienia do nieograniczonego, nieodpłatnego i niewyłącznego korzystania, takie jak obowiązek przekazania odbiorcy informacji o twórcy, producencie lub wydawcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub obowiązek udostępnienia odbiorcom przedmiotu licencji lub jego opracowania na takiej samej licencji (wolna licencja).”
Wolne licencji Creative Commons (CC)
Modele otwartego dostępu do publikacji:
Zielona droga otwartego dostępu – samodzielna archiwizacja przez autorów własnych utworów (preprintów – wersja tekstu przed procesem recenzji i ostatecznym opracowaniem redakcyjnym lub postprintów – ostateczne wersje artykułów po recenzji i opracowaniu redakcyjnym) w otwartych repozytoriach lub na stronie autorskiej.
Złota droga otwartego dostępu – publikowanie artykułów w recenzowanych elektronicznych czasopismach naukowych z otwartym dostępem.
Przydatne linki:
Otwarty dostęp (wydawnictwo.awf.wroc.pl)
Otwarty dostęp do publikacji naukowych (MNiSW)
Platforma Otwartej Nauki (PON)
Repozytorium Otwartych Publikacji Naukowych
Publikacje nt. otwartego dostępu (PON)